Herinnering Bouwen: De Kracht van Service-Learning in El Salvador
Toen professor Architectuur aan de KU Leuven Harold Fallon (tevens partner bij Agwa Brussel, dat het project mee ondersteunt) en zijn Salvadoraanse echtgenote Evelia Macal – eveneens architecte – in 2017 El Salvador bezochten, waren ze zich nog niet bewust van hoe diep hun betrokkenheid bij de gemeenschap van Chalatenango zou gaan. In 2018 werden zij geconfronteerd met een intens persoonlijk verlies toen hun zoon Arthur overleed na zijn moedige strijd tegen een ongeneeslijke ziekte. Vanuit een grote bewogen- en betrokkenheid kwam het verlangen voor een service-learning project dat het verleden, het heden en de toekomst van een getraumatiseerde regio zou verbinden. Uit Arthur’s laatste wens, m.n. de belofte aan de lokale gemeenschap nakomen, putten ze extra kracht om dit project te realiseren.
Surviving Historic Memory: Participatory Design in Postwar El Salvador
Het vak ‘Surviving Historic Memory: Participatory Design in Postwar El Salvador’ is nu een vast onderdeel van het service-learning aanbod aan KU Leuven. Het koppelt architectuurstudenten van de KU Leuven, van de Universidad Centroamericana José Simeón Cañas (UCA) en studenten van de Escuela de Arte van de Universidad Nacional (UES) aan de lokale gemeenschap in Chalatenango, een gebied dat zwaar getroffen werd door de burgeroorlog in El Salvador (1980-1992). Het project in El Higueral, een afgelegen regio in de bergen van Chalatenango, is een mooi voorbeeld van hoe service-learning interculturele uitwisseling en horizontale solidariteit stimuleert. Hier plannen de studenten een site met kunstinstallaties en bomen die de herinnering aan een tragisch verleden levend houden. Tijdens hun verblijf werken ze samen met studenten van UES en UCA, alsook met vrijwilligers van Asociación Sumpul. De kern van het vak is namelijk een diepgaande, cross-culturele samenwerking. Studenten duiken in de complexe geschiedenis van El Salvador en leren hoe architectuur een instrument kan zijn voor heling en verbinding. In workshops en veldwerk krijgen ze de kans om met overlevenden te praten, verhalen te horen die de geschiedenisboeken vaak niet halen, en samen met de gemeenschap te ontwerpen. Door in direct contact samen te werken met overlevenden van de burgeroorlog, leren de studenten ook over de impact van historische trauma’s en de waarde van collectieve herinnering.
De impact van dit service-learning vak reikt ver. Studenten verlaten het project niet alleen met technische vaardigheden, maar in de nauwe samenwerking met grassroots bewegingen krijgen ze ook een beter begrip van de rol van architectuur in post-conflict situaties. Ze leren hoe ruimtes niet alleen fysieke structuren zijn, maar ook dragers van emotie, geschiedenis en hoop. Deze ervaringen zullen hen blijvend vormen, lang nadat ze hun diploma hebben behaald. Het verhaal van “Surviving Memory in Postwar El Salvador” is een prachtig voorbeeld van hoe service-learning een verschil kan maken – niet alleen in de levens van studenten, maar ook in gemeenschappen die vaak vergeten worden.
Internationale erkenning
Het vak heeft ook internationaal erkenning gekregen. In 2024 werd het bekroond met een Uniservitate Award, een prestigieuze prijs voor innovatieve service-learning projecten. Deze erkenning bracht het project naar Rome, waar Harold en Evelia hun ervaringen deelden tijdens een symposium en een bijzondere ontmoeting hadden met paus Franciscus. Tijdens deze audiëntie overhandigde Evelia een borduurwerk, gemaakt door een overlevende van het bloedbad in Las Aradas, als symbool van hoop en veerkracht. Deze ontmoeting benadrukte de kracht van educatieve projecten die verder reiken dan de academische wereld.
Een van de meest indrukwekkende resultaten van het project is het memoriaal in Las Aradas, waar meer dan 600 slachtoffers van het bloedbad in mei 1980 worden herdacht. Dit memoriaal is niet zomaar een architecturaal bouwwerk; het is een levendige plek waar gemeenschappen samenkomen om te reflecteren en vooruit te kijken. Het proces om dit memoriaal te realiseren, liet studenten zien hoe architectuur een rol kan spelen in verwerking en maatschappelijke verandering. Voor velen van hen werd het een eyeopener: architectuur gaat niet alleen over gebouwen, maar ook over mensen en verhalen.
Arthur’s naam leeft voort in het project als een symbool van solidariteit en hoop. Dankzij een fonds dat in zijn naam werd opgericht, konden de eerste stappen van dit initiatief worden gezet. De solidariteitsboom in Las Aradas, geplant op de plek waar zijn as rust, is een krachtige metafoor dat de wederkerigheid van het project weerspiegelt: de steun die Evelia, Harold en hun studenten bieden aan de gemeenschap, en de verbinding en steun die zij terugkrijgen van de plaatselijke bevolking. De boom staat nu symbool voor groei, heling en verbondenheid – waarden die ook centraal staan in het steeds evoluerende service-learning project. Studenten worden hierin niet alleen opgeleid tot betere architecten, maar ook tot meer betrokken en empathische mensen. ‘Surviving Historic Memory: Participatory Design in Postwar El Salvador’ is een mooi voorbeeld van hoe onderwijs, architectuur en maatschappelijke betrokkenheid hand in hand kunnen gaan om blijvende verandering te bewerkstelligen.
Enrico Castro Montes
KU Leuven Engage
Meer weten over service-learning aan KU Leuven? Neem een kijk je op https://www.kuleuven.be/onderwijs/sl
